ภควโต ปาทปัปฏิกปติตปัญหา ที่ 6

อันว่าสมเด็จบรมขัตติยาธิบดินทร์มิลินทราช มีสุนทรประภาษไต่ถาม
ซึ่งอรรถปัญหาอันอื่นสืบไปอีกเล่าว่า ภนฺเต นาคเสน ข้าแต่พระนาคเสนเจ้าผู้จำเริญ ตุมฺเห ภณถ
พระผู้เป็นเจ้าเจรจาไว้กับโยมว่า สมเด็จพระบรมโลกนาถเสด็จลีลาศดำเนินไปสู่คามเขตประเทศ
ตำบลใดก็ดี อยํ มหาปฐวี พื้นพิภพปฐพีที่ไสลลุ่มเป็นเลนหล่มประการใดก็ดี พื้นแผ่นดินนี้
สิหาจิตวิญญาณมิได้ เหมือนหนึ่งว่ามีจิตมีใจ ที่ไหนเป็นเลนลุ่มหล่มก็บริบูรณ์เต็มเสมอเหมือน
ถมลงใหม่ ๆ อุนฺนตํ ที่ไหนสูงโสดเป็นโคกโขดอยู่โดยแท้ ก็ปรวนแปรราบระรื่นเสมอเหมือน
ดังหน้ากลองชัยเภรี ปุน จ ปุรํ ครั้นมาครั้งนี้ทำไมเล่า ภณถ พระผู้เป็นเจ้ามาว่าไปใหม่อีก
เล่าว่า สะเก็ดก้อนศิลากระเด็นมากระทบพระบวรบาทแห่งสมเด็จพระบรมโลกนาถเจ้า ไฉน
เล่าก้อนศิลาจึงไม่กระเด็นกลับไปยังที่ สะเก็ดศิลานี้ใช่ชาติปฐพีดอกหรือ จึงดึงดื้อกระเด็นมา
กระทบพระบวรบาทแห่งสมเด็จพระบรมโลกนาถน่าสงสัย ถ้าจะถือเอาคำหลังที่ว่าไว้ว่า
สะเก็ดศิลามากระทบพระบาทแห่งสมเด็จพระบรมโลกนาถเจ้านั้น ยังมิได้สิ คำเดิมที่ว่าแผ่นดิน
หาจิตวิญญาณมิได้ ก็เสมือนหนึ่งว่ามีจิตวิญญาณ ถึงว่าจะลุ่มเลนหล่มก็บันดาลดอน ถึงจะสูง
เป็นแง่ชะง่อนก็เรียบราบเสมอเป็นอันดี เมื่อสมเด็จพระชินสีห์ทรงพระดำเนินไป คำอันนี้ก็ผิด
ก็ครั้นว่าจะเชื่อคำที่ว่า แผ่นปฐพีที่ลุ่มกลับเป็นดอน ที่สูงเป็นชะง่อนก็ราบเสมอเป็นอันดี เมื่อ
พระชินสีห์พุทธองค์ทรงพระดำเนินไปเหมือนหนึ่งว่าแผ่นพระธรณีมีจิจมีใจนี้เล่า คำหลังที่ว่า
สะเก็ดศิลามากระทบพระบาทแห่งสมเด็จพระพุทธเจ้าเข้า คำนี้เล่าก็ผิดเป็นมิจฉา อยํ ปญฺโห
อันว่าปัญหานี้เป็นอุภโตโกฏิ ขอพระผู้เป็นเจ้าจงโปรดวิสัชนาให้แจ้งในกาลบัดนี้
เถโร อันว่าพระนาคเสนเถระ เมื่อจะชี้แจงสำแดงซึ่งอรรถปัญหา จึงมีเถรวาจาว่า มหา
ราช ดูกรพระองค์ผู้ทรงพระคุณอันประเสริฐหาผู้เสมอมิได้ คำที่อาตมภาพถวายพระพรไว้ว่า อยํ
มหาปฐวี แผ่นพระธรณีอันใหญ่ อันหาเจตนามิได้นี้ แม้ว่าสมเด็จพระพุทธองค์เจ้าทรงพระดำเนิน
ไป ที่ไหนลุ่มก็เต็มบริบูรณ์ ที่ไหนพูนก็ราบดุจปราบไว้ด้วยเดชพระบารมี คำอันนี้อาตมา
ถวายพระพระไว้มิได้ผิด พระองค์อย่าทรงพระวิมัติสงสัย ข้อที่อาตมาถวายพระพร ไว้ว่าสะเก็ด
ศิลามากระทบพระบาทแห่งองค์สมเด็จพระพุทธเจ้า ก็จริงมิได้ผิด แต่ทว่าก้อนศิลาใช่ว่าจะ
กระทบกันเองแล้วและกระเด็นมาหามิได้ กระเด็นไปกระทบพระบาทสมเด็จพระพุทธเจ้านี้
ด้วยความเพียรของพระเทวทัต ถ้าว่าศิลากระเด็นมาโดยธรรมดาเองหาเหตุมิได้ ก็ไม่กระทบ
พระบาท จะโทษเอาคำที่ถวายพระพรไว้ก่อนว่าหาจริงไม่ ยังไม่ชอบก่อนมิใช่กระนั้น ศิลามา
กระทบพระบาทเสด็จพระมหากรุณา เพราะเหตุที่พระเทวทัตกระทำจัณฑาล มหาราช
ดูกรพระราชสมภารผู้ประเสริฐ พระเทวทัตผูกเวรแก่สมเด็จพระพุทธเจ้ามา พหูมิ ชาติ-